DEEL 2: LEVENSEINDE BIJ MOSLIMS
Thuisverplegers: ze zijn onmisbaar voor velen, ook in de laatste levensdagen van een patiënt en zijn of haar naasten. In dit deel gaan we in gesprek met Zakia, Bilal en Amina over hun ervaring met palliatieve zorg bij moslimpatiënten.
Wat is jullie ervaring met vroegtijdige zorgplanning en palliatieve zorg?
Zakia: Goh, in de praktijk zien wij dat veel moslims nauwelijks geïnformeerd zijn over het levenseinde. Dat valt heel erg op. Wat er allemaal bij komt kijken die laatste momenten, dat weten die gewoon niet. Dat is een verschil met onze Belgische patiënten. Bij hun gaat dat vlotter en vanzelf: je maakt duidelijke afspraken en die worden opgevolgd.
Bilal: Het is natuurlijk heel emotioneel als iemand bijna gaat sterven. Maar als het kan, is het beter dat patiënten en hun familie vooraf geïnformeerd en voorbereid worden. Dan kunnen zij bepaalde keuzes rond het levenseinde maken op een moment dat zij helder zijn.
Hoe voeren jullie deze gesprekken over vroegtijdige zorgplanning?
Zakia: Wat wij nu doen bij alle moslimpatiënten is een familiegesprek bij het begin. Dat is een voorwaarde voor ons. Wij nemen onze tijd bij het begin van elk nieuw zorgtraject om patiënten en hun familie heel goed te informeren van A tot Z. Zelfs als de patiënt nog gezond is doen wij een familiegesprek over het levenseinde. Met al hun kinderen erbij.
Jullie nodigen dus alle gezinsleden uit voor een familiegesprek? Lukt dat altijd?
Zakia: Voor het familiegesprek moet je dat soms wel zeggen: de zorg voor jullie ouders staat nu even centraal en niet jullie onderlinge conflicten of familiekwesties. Want dat is nu eenmaal de realiteit: die praat niet met die en die is kwaad op die. Daar gaan wij ons niet mee moeien hé. Maar iedereen moet wel geïnformeerd zijn, dus vragen wij de aanwezigheid van alle kinderen tijdens dit gesprek.
Welke informatie geven jullie dan zoal mee in een familiegesprek?
Bilal: De brede rol van een thuisverpleger is bij moslimgezinnen vaker iets onbekend vind ik. Dus wij leggen alles uit: wat onze rol is als verpleegkundige, hoe wij werken, wat wij doen, hoe wij kunnen ondersteunen bij zorgaspecten, wat wij specifiek kunnen betekenen tijdens de laatste levensmomenten,…
Zakia: We leggen ook altijd uit wat pijnbeleid en palliatieve sedatie is. Op het moment dat iemand dood gaat is iedereen emotioneel en in paniek. Dan komt die informatie niet meer binnen bij de familie. Ik vind dat altijd moeilijk als een dochter of zoon mij achteraf contacteert met schuldgevoelens: “Is mijn vader gestorven omdat ik dat pilletje heb gegeven?” Of: “waarom kreeg mijn moeder meteen een hartstilstand na dat spuitje?”. Daarom: onze patiënten zullen altijd tot in detail geïnformeerd zijn. Dat vinden wij echt belangrijk.
Hoe gaan jullie om met mensen die niet over de dood willen spreken? Er zijn toch ook patiënten of familieleden die blijven hopen op genezing door God?
Zakia: Horen dat je dood gaat, is heel emotioneel. Dat is een proces met fasen. De ontkenningsfase; sommige geraken daar doorheen en anderen blijven erin tot het einde. Toch doen wij wel dat gesprek. Wij zeggen bij moslimgezinnen sowieso insha’Allah (als God het wilt) gaat hij of zij genezen, maar we hebben over niks te beslissen en we hebben geen glazen bol. Als Allah het wil, zal hij of zij genezen, maar sommige dingen moet je accepteren in het leven. We hebben er nog nooit moeilijkheden mee gehad tot nu toe.
Hoe hebben jullie kennis verworven over de islamitische rituelen bij het levenseinde?
Zakia: Dat is iets waar wij als verplegers ook zelf in moesten groeien. Sommige dingen heb ik van thuis meegekregen, maar ik heb mij ook moeten verdiepen in palliatieve zorg vanuit een islamitisch perspectief. Ik heb veel opzoekwerk gedaan en imams geraadpleegd. We hebben ook een hele goeie samenwerking met Latifa van MOPA vzw. Veel tips en informatie hebben wij aan haar te danken. In het prille begin was palliatieve zorg bij moslims ook voor ons iets nieuw en onwennig. Die communicatie en rituelen daar moet je echt in groeien.
Amina: Je ziet in uw opleiding wel iets over de verschillende levensbeschouwingen, maar dat is meer algemeen en heel beperkt.
Bilal: Soms denk ik dat een nascholing over levenseinde bij moslims, specifiek uitgewerkt voor verplegers, wel waardevol zou zijn. Dat bestaat momenteel niet. De dingen die wij doen, kan een Vlaamse verpleger nu niet doen voor een patiënt. Zij kennen die rituelen niet en familieleden zijn vaak te emotioneel om daar zelf allemaal aan te denken op het moment dat een patiënt aan het sterven is. Die kennis is bovendien ook bij sommige families afwezig.
Zullen we afsluiten met iets positief? Wat zijn de mooiste momenten voor jullie tijdens het verlenen van palliatieve zorg?
Bilal: De mooiste herinneringen zijn de momenten waarbij we konden bijdragen aan een mooi levenseinde voor mensen (stilletjes). Dat je kan zeggen: we hebben dat goed gedaan. Kleine gebaren die het compleet maken: het bed richting de Qibla (gebedsrichting) plaatsen, het aanbrengen van Musk-parfum bij de patiënt.
Zakia: De mond vochtig houden, de ogen sluiten als iemand sterft, het lichaam afdekken na overlijden. Het zijn die kleine dingen waar familieleden ons achteraf het meeste dankbaar voor zijn. Op die momenten ben je als verpleger vaak de ruggengraat van die mensen: jij kan er zijn om hen te begeleiden en te ondersteunen op een moment dat ze kwetsbaar zijn. De families waarderen dit enorm, veel familieleden houden achteraf ook contact met ons. Zorgrelaties worden relaties voor het leven!
Meer info: Zakia Amghar - OTV Home Care - 03/828 23 13